Một vụ việc đang khiến cả ngành y tế và người tiêu dùng bàng hoàng: Gần 600 loại sản phẩm dinh dưỡng giả mạo “sữa công thức” đã tồn tại, bán công khai suốt 4 năm qua, thậm chí lọt vào bệnh viện tuyến trung ương thông qua đấu thầu chính thức. Câu hỏi đặt ra là: Vì sao một hệ thống được cho là chặt chẽ về an toàn thực phẩm và giám sát y tế lại để lọt những “con voi trong phòng” như thế?
Cơ chế tự công bố – Kẽ hở dễ bị lợi dụng
Tại Việt Nam, phần lớn các sản phẩm thực phẩm chức năng và thực phẩm bổ sung – bao gồm cả những sản phẩm “giả dạng sữa” – được quản lý theo cơ chế tự công bố chất lượng. Điều này đồng nghĩa với việc:
-
Doanh nghiệp tự kê khai thành phần, chất lượng mà không cần thử nghiệm lâm sàng hay kiểm nghiệm độc lập trước khi đưa ra thị trường.
-
Nếu không có khiếu nại hoặc hậu kiểm, những sản phẩm đó có thể tồn tại hợp pháp mà không ai kiểm tra thực chất bên trong là gì.
Đây là nguyên nhân khiến nhiều sản phẩm mang danh “sữa cao cấp”, “dành cho người bệnh”, “trẻ em, người già”… thực chất chỉ là bột dinh dưỡng pha trộn thông thường, thậm chí có sản phẩm không đạt chỉ tiêu vi sinh, không chứa thành phần sữa, hoặc được gắn mác lừa đảo người tiêu dùng.
Làm thế nào sữa giả lại có thể vào… bệnh viện?
Nhiều người sẽ nghĩ rằng bệnh viện – nơi cần sự chính xác và khắt khe nhất về dược phẩm và dinh dưỡng – không thể “mắc bẫy”. Nhưng thực tế là nhiều bệnh viện đã mua và sử dụng các sản phẩm sữa giả thông qua đấu thầu hợp pháp, cụ thể:
-
Bệnh viện 108 từng sử dụng sản phẩm Hofumil Gold Plus – bị phát hiện không đạt tiêu chuẩn, không rõ thành phần, không được cấp phép là sữa y học.
-
Các nhà cung cấp khi đấu thầu thường đính kèm giấy tờ hợp lệ về hồ sơ pháp lý, mẫu mã đẹp mắt, tên gọi khoa học, khiến hội đồng đấu thầu dễ nhầm lẫn hoặc thiếu thông tin để phân biệt.
-
Bệnh viện sau đó cho biết họ cũng là “nạn nhân”, và đã thu hồi sản phẩm ngay sau khi bị phản ánh.
Điều này cho thấy: sự thiếu hậu kiểm và năng lực giám định thực chất của sản phẩm sau đấu thầu là một lỗ hổng lớn trong quy trình mua sắm công y tế.
Vì sao 4 năm vẫn không bị phát hiện?
1. Hệ thống hậu kiểm yếu
Các sản phẩm sau khi lưu hành ít khi được kiểm tra ngẫu nhiên, nếu không có phản ánh từ báo chí hoặc người tiêu dùng, rất ít sản phẩm bị “soi”.
2. Giấy tờ hợp lệ – nhưng sản phẩm lại không đúng như quảng cáo
Các doanh nghiệp thường nộp hồ sơ với sản phẩm mẫu đạt chuẩn, nhưng khi sản xuất hàng loạt thì nguyên liệu, quy trình, thành phần thực tế có thể đã thay đổi – dẫn đến sai lệch mà cơ quan chức năng không phát hiện kịp.
3. Quảng cáo và bao bì gây hiểu lầm
Nhiều sản phẩm dùng những cái tên như: “IQ Grow”, “Gold Plus”, “For Mum”, “Diabet Care”… gợi cảm giác là sữa công thức y khoa chuyên biệt, khiến người mua và cả nhân viên y tế lầm tưởng đây là sản phẩm đặc trị – dù thực chất chỉ là thực phẩm bổ sung không có tác dụng điều trị hay thay thế dinh dưỡng chính.
Cảnh báo người tiêu dùng: Đừng để bị lừa bởi “tên gọi”
Rất nhiều người dân khi mua sữa hiện nay không phân biệt được đâu là sữa thật, đâu là thực phẩm bổ sung “đội lốt sữa”. Dưới đây là một số lời khuyên để giúp bạn tự bảo vệ mình:
1. Hiểu rõ thuật ngữ
-
Sữa công thức (formula milk): Được cấp phép bởi Bộ Y tế, dành cho trẻ nhỏ, người bệnh… phải có kiểm nghiệm chặt chẽ.
-
Thực phẩm bổ sung (supplement): Chỉ là sản phẩm hỗ trợ, không thay thế bữa ăn chính hay thuốc điều trị.
2. Kiểm tra sản phẩm trước khi mua
-
Truy cập website Cục An toàn thực phẩm (https://nghidinh15.vfa.gov.vn) để tra cứu số công bố.
-
Đọc kỹ thành phần – nếu không thấy “sữa”, “casein”, “whey protein”… thì khả năng cao không phải sữa thật.
-
Tránh mua sản phẩm qua livestream giá rẻ, quảng cáo thái quá.
3. Mua tại nơi uy tín
-
Ưu tiên nhà thuốc lớn, siêu thị hoặc nhà phân phối có giấy phép rõ ràng.
-
Nếu sản phẩm ghi dành cho người bệnh hoặc trẻ em, nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.
Kết luận
Sự kiện gần 600 sản phẩm “sữa giả” ngang nhiên tồn tại suốt 4 năm là lời cảnh tỉnh cho toàn xã hội, ngành y tế, và từng cá nhân người tiêu dùng. Việc siết chặt hậu kiểm, minh bạch đấu thầu, tăng cường giám sát thị trường là điều cấp thiết. Nhưng trên hết, mỗi người tiêu dùng cần tự trang bị kiến thức và kỹ năng lựa chọn sản phẩm an toàn, tránh “tiền mất tật mang” chỉ vì những dòng quảng cáo ngọt ngào.